Geplaatst op 2 Reacties

Cognitieve dissonantie

Ik wilde oefenen met het maken van een video-tutorial. Ik koos het onderwerp handen wassen. De titelfoto is een screenshot uit dat filmpje.

handenwassen3handenwassen4Ik was niet tevreden over het resultaat en was kwaad op mezelf dat ik dat niet kon, zo’n simpel filmpje maken. Waarom was het niet gelukt? Wel, ik zoem even in op de kraan op de foto en wat zie je daar? Mijn weerspiegeling. Ik heb geen prachtige programma’s om filmmateriaal te verbeteren (ik zit altijd lichtelijk kwijlend naar detective series en dergelijke te kijken waar ze met een paar keer klikken een gezicht uit een groepje wazige pixels te voorschijn toveren), maar ik kon wel de verhoudingen een beetje verbeteren. Veel duidelijker wordt het er niet op, maar met wat fantasie zie je mij daar staan met mijn groene T-shirt en een lamp boven mijn hoofd. Alleen is het geen lamp, maar mijn telefoon die ik met een kunstige duct-tape contraptie op mijn voorhoofd had geknutseld. Voila: de reden voor het falende filmpje.

 

Ik loop na zo’n experiment wat te mopperen op idiote telefoons en stomme duct-tape die niet doet wat je zegt, maar al snel moet ik toegeven dat ik het zelf was die faalde, als ik beter had nagedacht had ik geweten dat het niet zou werken. Want: niet stevig genoeg, geen rekening gehouden met de hoek van inval = hoek van uitval. Ik dacht dat ik het wel eventjes zou fiksen, maar dat werkte dus niet. Ik moet mijn verlies nemen en iets anders bedenken. Wie weet heeft al eens iemand iets uitgevonden dat wel werkt en dat te koop is. Ik zal eens op zoek gaan en zorgen voor meer, betere en bredere informatie. Gelukkig kan ik redelijk goed tegen mijn verlies.

Dingen doen op basis van onvoldoende of onjuiste informatie leidt vaak tot teleurstelling, spijt en boosheid, vooral als na een poosje andere informatie beschikbaar komt. Vooral als uit die informatie blijkt dat je keuzes hebt gemaakt die mogelijk niet zo’n goed idee waren. En meer vooral als die keuzes niet alleen jezelf aangaan, maar ook je kind. Dat hakt er heel wat steviger in dan het mislukken van een filmprojectje. Voor veel mensen is het moeilijk om om te gaan met informatie die hun overtuigingen tegenspreken, die lijken te zeggen dat zij het fout gedaan hebben. Ze zijn als het ware slechte verliezers en proberen de oorzaken elders aan te wijzen, een andere schuldige te zoeken, of de nieuwe informatie te ridiculiseren. Dit verschijnsel is bekend in de psychologie en heeft zelfs een naam: cognitieve dissonantie.

Een dissonant is, in de muziek, een niet harmonische samenklank. Als leek zeggen we dan dat de muziek vals klinkt. Cognitief heeft te maken met nadenken en kennis. Cognitieve dissonantie wil dus zeggen dat verschillende sets informatie een niet harmonische klank opleveren, vals klinken. Als die valse noot in je eigen hoofd en je eigen gevoel zit is dat bijzonder onaangenaam en daar wil je van af. Liefst zonder toe te geven dat ze zelf fout zaten, want dat is net zoiets als je verlies toegeven. Niet iedereen kan evengoed tegen haar verlies.

Wat heeft dat hele verhaal over mislukte filmpjes en valse noten nu met borstvoeding of opvoeding te maken? Direct heeft het niets met borstvoeding te maken, maar wel met de vrouw die borstvoeding geeft, of liever gezegd, die dat niet, kort of onvolledig doet. Zij maakten die keuze om geen borstvoeding te geven of minder borstvoeding te geven of korter dan gepland op basis van allerlei informatie, adviezen en omstandigheden, waardoor die keuze op dat moment voor hen heel terecht was. Nee ik ga niet in op de vraag of het, objectief gezien, werkelijk een goede keuze was, want voor deze moeder was het een goede keuze, op dat moment in die situatie. Zij heeft die keuze geïncorporeerd, zij is als het ware de verpersoonlijking van die keuze geworden. Dan komt er opeens de een of andere onverlaat die haar vertelt dat haar initiële informatie niet klopte, dat de keuze die zij maakte in feite de gezondheidsrisico’s voor haar kind en haarzelf vergroten. Ze ziet in één oogopslag dat die nieuwe informatie juist is en dat komt aan als een klap in haar gezicht, of misschien zelfs als een dreun op haar kaak. Wáp! Knock-out. Op dat moment neemt de zelfbeschermingsmodus het over en ontkent de waarde  en de waarheid van de nieuwe informatie. Want die nieuwe informatie betekent dat haar ideeën, opvattingen en keuzes fout waren. Erger nog, dat zij mogelijk haar kind en zichzelf schade heeft berokkend of de kans op latere schade heeft vergroot. En daar is dan die cognitieve dissonantie.

Dat is een verlies dat voor veel mensen niet aanvaardbaar is. Dus gaan de hakken in het zand (als daar het hoofd niet al in zit), gaat er modder richting brenger van de nieuwe informatie en wordt het eigen gelijk nog eens breed uitgemeten voor de geïnteresseerde omstanders. De modder bestaat uit het geven van namen die op zijn minst onjuist en op zijn ergst beledigend zijn (fanaticus, borstvoedingsmaffia, borst-gestapo, moedermelk-taliban, …) en elke aanvulling of onderbouwing van de informatie is aanleiding om de aantijgingen te bevestigen: ”Zie je wel, dat is nu precies wat ik bedoel, fanaticus, moet perse gelijk krijgen”. De brenger van de nieuwe informatie krijgt ook de schuld van het schuldgevoel dat zich zo onaangenaam lijkt op te dringen en van het beschuldigen van de moeder dat zij een slechte moeder is.

Hier valt niet tegen te vechten, niet tegen te praten of te argumenteren. Hoe meer feiten worden gegeven hoe meer ze gaat lijken op een in het nauw gedreven kat. Er is geen ruimte meer voor luisteren en logisch of zelfs maar redelijk nadenken. Het enige is dat te erkennen en er een streep onder te zetten. Ik kan ondertussen tegen dat verlies, ik hoef geen gelijk te krijgen. Ik heb alleen wel eens moeite om me te verzetten tegen de neiging om een flink debat op te zetten, stevig in discussie te gaan. Maar ook dat is makkelijker aan het worden, want waar is de lol in een debat met drogredenen en cirkelredeneringen?

2 gedachten over “Cognitieve dissonantie

  1. […] mijn twijfels aan de geschiktheid van kunstvoeding als primair voedsel voor zuigelingen. Ik heb al eens uitgelegd hoe het komt dat ik die beschuldigingen krijg, het is de cognitieve dissonantie die spreekt. In die […]

  2. […] je ertegen gaat verzetten. In de psychologie wordt dit cognitieve dissonantie genoemd. Ik heb het daar wel eens vaker over gehad. In dat geval is het erg moeilijk om over te gaan naar de fase van bewust onbekwaam en vervolgens […]

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.